Jan Długosz herbu Wieniawa (łac. Ioannes Dlugossius, Longinus; ur. 1 grudnia 1415 w Brzeźnicy, zm. 19 maja 1480 w Krakowie) – polski historyk, kronikarz, twórca dzieła Historia, duchowny, geograf, pierwszy heraldyk polski, dyplomata; wychowawca synów Kazimierza Jagiellończyka, posiadał przywilej kreacji notarialnej.
Życiorys
Urodził się w średniozamożnej rodzinie szlacheckiej. Był synem Jana Długosza i Beaty, córki Marcina z Borowna. Jego ojciec za zasługi położone w bitwie pod Grunwaldem otrzymał starostwo brzeźnickie. Z dwiema żonami miał 12 dzieci, wśród których wszyscy jego synowie otrzymali imię Jan. Będąc jednym z czterech braci noszących to imię dla odróżnienia w listach podpisywał się jako Jan Długosz Starszy. Ponieważ ojciec od 1421 był starostą w Nowym Korczynie, właśnie w tym mieście Jan rozpoczął naukę w szkole parafialnej. Następnie dzięki pomocy biskupa Zbigniewa Oleśnickiego został studentem Akademii Krakowskiej. Uczelni jednak nie ukończył, ale został zatrudniony w kancelarii biskupa jako notariusz. Następnie pracował jako sekretarz, a w końcu jako kanclerz biskupa w latach 1433–1455. W 1436 został kanonikiem krakowskim. Po śmierci Oleśnickiego służył królowi Kazimierzowi Jagiellończykowi, a od 1467 był wychowawcą synów królewskich: Władysława, Kazimierza, Jana Olbrachta, Aleksandra, Zygmunta i Fryderyka. Uczestnik wielu poselstw zagranicznych: w 1449 do Rzymu, 1467 do Czech, 1469 na Węgry, 1478 do Wyszegradu. W 1471 poprowadził Władysława II Jagiellończyka na koronację do Pragi, odmówił jednak wówczas objęcia arcybiskupstwa praskiego. Wysunięty przez Kazimierza Jagiellończyka na stanowisko arcybiskupa lwowskiego, nie doczekał papieskiego zatwierdzenia, które przyszło już po jego śmierci. Zmarł 19 maja 1480 roku w Krakowie. W 1880 roku jego szczątki przeniesiono z katedry wawelskiej do Krypty Zasłużonych na Skałce. Był fundatorem kościołów: w Chotlu Czerwonym, Kłobucku, Szczepanowie, Raciborowicach i Odechowie. Wiążą się z nim także takie budynki jak: Psałteria na Wawelu, Dom Długosza w Krakowie, Dom Długosza w Wiślicy oraz Dom Długosza w Sandomierzu.
Twórczość
Autor licznych publikacji historycznych, w tym najsłynniejszego dzieła Annales seu cronicae incliti Regni Poloniae (Roczniki, czyli kroniki sławnego Królestwa Polskiego), obejmującego historię Polski od najdawniejszych czasów do 1480. W skład tego dzieła wchodzi „Chorographia Regni Poloniae”, która stanowi unikatowy dokument ówczesnych czasów przedstawiający dokładniejszy obraz ziemi, a zwłaszcza hydrografię ziem polskich, oraz potwierdza zdumiewającą wiedzę i wszechstronność jaką dysponował Jan Długosz, stawiając go na czele jako jednego z najwybitniejszych polskich geografów. Dzieło zawiera również najsłynniejsze wzmianki o bogach jakich czcić mieli dawni Polacy – Lechici (Jan Długosz w omawianej relacji używa tych pojęć zamiennie). Początkowo, poza polemiczną uwagą Macieja z Miechowa relację Jana Długosza przyjmowano bez zastrzeżeń, a w kolejnych wiekach rozwijano często w sposób dowolny, jak stało się to w przypadku twórczości Bronisława Trentowskiego. Następnie, na przełomie wieków XIX i XX przekaz Długosza poddany został, jak często współcześnie się uważa, zbyt ostrej krytyce w badaniach Aleksandra Brücknera. Stanowisko to, mimo że podane w wątpliwość jako nadmiernie krytyczne już na początku wieku XX przez Karola Potkańskiego i Mikołaja Rudnickiego zdołało znaleźć kontynuatorów w publikacjach takich badaczy jak Henryk Łowmiański czy Stanisław Urbańczyk. Jednak współcześnie, po odrzuceniu hiperkrytycznej postawy Aleksandra Brücknera, relację Jana Długosza coraz częściej uznaje się za wartościową, a na gruncie porównawczym godną dalszych badań. Prof. Włodzimierz Szafrański zauważa nawet, że ustalenia Brücknera trudno uznać za zgodne z metodą naukową, w części wprost określając je mianem pomówień wobec osoby kronikarza Jana Długosza. Obecnie analogiczne uwagi odnośnie do stylu pracy Brücknera, w tym nadmiernego upodobania do dygresji, czyni religioznawca Andrzej Szyjewski, a informacje o poszczególnych bóstwach z przekazu Jana Długosza, w zależności od publikacji, uznają za wartościowe tacy badacze jak wspomniani Włodzimierz Szafrański i Andrzej Szyjewski oraz między innymi Marek Cetwiński, Marek Derwich[14], Leszek Kolankiewicz i Aleksander Gieysztor.